Tại sao người Nhật lại yêu thích việc tắm đến vậy? Tại sao họ lại tắm mỗi ngày? Tại sao onsen lại có vị trí đặc biệt?

Để trả lời những câu hỏi này, cần hiểu về lịch sử của văn hóa tắm đã được nuôi dưỡng hơn 1000 năm. Văn hóa này hình thành phần cốt lõi của bản sắc người Nhật.

Thời cổ đại: Khởi đầu của văn hóa tắm

Khám phá suối nước nóng tự nhiên

Nhật Bản là một quốc gia núi lửa. Suối nước nóng tự nhiên phun trào khắp nơi trên toàn quốc. Người xưa được cho là đã nhận ra hiệu quả chữa bệnh của suối nước nóng khi thấy động vật tắm trong đó.

Trong các cuốn sách lịch sử cổ nhất của Nhật Bản, 'Nihon Shoki' (720) và 'Kojiki' (712), đã có những mô tả về suối nước nóng. Dogo Onsen được cho là có lịch sử 3,000 năm, và Arima Onsen được cho là đã tồn tại từ thời thần thoại.

Phật giáo và sự phát triển của văn hóa tắm

Thời kỳ Nara (710-794), khi Phật giáo được truyền bá mạnh mẽ vào Nhật Bản, văn hóa tắm đã phát triển mạnh mẽ. Các ngôi chùa xây dựng 'yokudo' (nhà tắm), và các nhà sư bắt đầu tắm như một phần của việc tu hành. Theo giáo lý Phật giáo, 'sạch sẽ là gần gũi với Phật'.

Tại chùa Todai-ji, không chỉ các nhà sư mà cả người bệnh và người nghèo cũng được cung cấp dịch vụ tắm gọi là 'seyoku'. Đây có thể coi là sự khởi đầu của nhà tắm công cộng ở Nhật Bản.

Trong thời kỳ Heian (794-1185), tắm trở thành một văn hóa tinh tế trong giới quý tộc. Các dinh thự của quý tộc có 'yudono' (phòng tắm). Tuy nhiên, không phải là ngâm mình trong bồn như hiện nay, mà là kiểu tắm hơi.

Thời kỳ Edo: Thời kỳ hoàng kim của văn hóa nhà tắm công cộng

Thời kỳ Edo (1603-1868) là thời kỳ văn hóa tắm của Nhật Bản phát triển rực rỡ nhất.

Sự phổ biến bùng nổ của nhà tắm công cộng

Tại Edo (nay là Tokyo), có khoảng 600 nhà tắm công cộng vào thời kỳ đỉnh cao. Đây là cơ sở không thể thiếu trong cuộc sống của người dân tại thành phố lớn với dân số 1 triệu người.

Nhà tắm công cộng không chỉ là nơi tắm rửa mà còn là trung tâm cộng đồng của khu vực. Nơi trao đổi thông tin, giao lưu xã hội, và đàm phán thương mại. Khi cởi đồ, cả samurai, thương nhân và thợ thủ công đều trở nên bình đẳng, không phân biệt địa vị xã hội. Đây là khởi đầu của khái niệm 'quan hệ trần trụi'.

Nghề vẽ tranh trên tường nhà tắm công cộng, như tranh núi Phú Sĩ, cũng xuất hiện trong thời kỳ này.

Sự thiết lập của văn hóa trị liệu bằng nước nóng

Trong thời kỳ Edo, 'yuji' (trị liệu bằng nước nóng) cũng lan rộng trong dân gian. Người ta lưu lại tại các khu suối nước nóng từ vài tuần đến vài tháng để chữa bệnh hoặc chấn thương. Đây cũng là niềm vui trong thời gian nông nhàn.

Bảng xếp hạng suối nước nóng, giống như bảng xếp hạng sumo, đã được tạo ra. Đây là tiền thân của bảng xếp hạng suối nước nóng hiện đại. Những người như tôi, người thích thăm các cơ sở sauna và xếp hạng chúng, đã tồn tại từ thời Edo.

Thời kỳ Minh Trị: Hiện đại hóa và sự thay đổi trong văn hóa tắm

Với cuộc cải cách Minh Trị, Nhật Bản đã hiện đại hóa nhanh chóng. Văn hóa tắm cũng bước vào một giai đoạn thay đổi.

Việc tắm chung, phổ biến đến thời kỳ Edo, bị cấm vì bị coi là xấu hổ đối với một 'quốc gia văn minh' (1868). Ngoài ra, tắm không chỉ được coi là thú vui cá nhân mà còn được coi trọng từ quan điểm vệ sinh công cộng.

Y học suối nước nóng của Đức được du nhập, và hiệu quả của suối nước nóng bắt đầu được nghiên cứu khoa học trong thời kỳ này.

Trong thời kỳ Taisho (1912-1926), kiến trúc nhà tắm công cộng trở nên tinh tế về mặt nghệ thuật, và tranh sơn dầu núi Phú Sĩ trên tường nhà tắm công cộng được xác lập.

Thời kỳ Showa: Tăng trưởng kinh tế cao và sự phổ biến của bồn tắm gia đình

Hậu kỳ Showa (1945-1989), cùng với sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của Nhật Bản, văn hóa tắm cũng thay đổi lớn.

Từ những năm 1960, bồn tắm bắt đầu được lắp đặt trong các gia đình. Tỷ lệ phổ biến khoảng 20% vào năm 1965 đã tăng lên khoảng 90% vào năm 1985. Cùng với sự phổ biến của bồn tắm gia đình, số lượng nhà tắm công cộng giảm dần. Vào năm 1965, có khoảng 20,000 nhà tắm công cộng trên toàn quốc, nhưng đến năm 2000 chỉ còn khoảng 5,000.

Tuy nhiên, vào cuối những năm 1980, một kiểu nhà tắm công cộng mới là 'siêu nhà tắm công cộng' xuất hiện. Các cơ sở này lớn hơn, mang tính giải trí, có nhiều loại bồn tắm, và cho phép lưu lại lâu hơn. Ngoài ra, với sự tăng trưởng kinh tế cao, người dân bắt đầu tận hưởng thời gian rảnh rỗi và du lịch suối nước nóng trở thành một trào lưu.

Thời kỳ Heisei và Reiwa: Trào lưu sauna và sự tái đánh giá văn hóa tắm

Trong thời kỳ Heisei (1989-2019), số lượng cơ sở suối nước nóng trong ngày tăng lên, và các cơ sở spa và khu nghỉ dưỡng phát triển. Từ cuối những năm 2010, sauna trở nên cực kỳ phổ biến trong giới trẻ.

Ảnh hưởng từ manga 'Sado', chia sẻ trải nghiệm 'totonou', và sự cao cấp hóa của các cơ sở sauna. Là một người yêu sauna, tôi rất vui mừng với xu hướng này.

Trong thời kỳ Reiwa (2019-nay), tắm không chỉ để sạch sẽ mà còn được công nhận là hoạt động 'wellness' để nâng cao sức khỏe tinh thần và thể chất. Du lịch suối nước nóng cho du khách nước ngoài cũng trở nên phổ biến.

Đặc điểm độc đáo của văn hóa tắm Nhật Bản

Thói quen tắm hàng ngày

Khoảng 90% người Nhật tắm hàng ngày. Đây là tỷ lệ rất cao trên thế giới. Văn hóa sạch sẽ, thư giãn, và nghi thức kết thúc một ngày. Tắm đã ăn sâu vào cuộc sống của người Nhật.

Văn hóa quan hệ trần trụi

Khi cởi đồ, bỏ qua địa vị xã hội và chức danh, mọi người trở nên bình đẳng. Trong thế giới kinh doanh, 'quan hệ trần trụi' được coi trọng. Du lịch suối nước nóng được coi là cơ hội để thắt chặt mối quan hệ tin cậy.

Tắm theo mùa

Nhật Bản có văn hóa tắm đặc biệt theo từng mùa. Tắm hoa iris vào mùa xuân (5/5), tắm bạc hà vào mùa hè, tắm hoa cúc vào mùa thu (9/9), và tắm quả yuzu vào mùa đông (22/12, ngày đông chí). Văn hóa tắm để tận hưởng sự thay đổi của mùa là điều độc đáo của Nhật Bản.

Sự kế thừa văn hóa trị liệu bằng nước nóng

Ngay cả trong thời hiện đại, văn hóa 'yuji' (trị liệu bằng nước nóng) với việc lưu lại lâu dài tại các khu suối nước nóng vẫn tiếp tục. Tôi đã nhiều lần lưu lại lâu dài tại các khu suối nước nóng với mục đích trị liệu và đó là trải nghiệm tuyệt vời giúp tái tạo lại cả tinh thần và thể chất.

Sự khác biệt với văn hóa tắm của nước ngoài

Phương Tây có văn hóa tắm vòi sen, phong cách thực dụng và nhanh chóng. Trong khi đó, Nhật Bản có văn hóa bồn tắm, ngâm mình thư giãn. Chia sẻ nhà tắm công cộng và cũng nhằm mục đích thư giãn tinh thần.

Có điểm chung với hammam (tắm hơi) của thế giới Hồi giáo và văn hóa sauna của Bắc Âu, nhưng văn hóa tắm của Nhật Bản đã phát triển độc đáo các yếu tố này và thăng hoa thành hình thức 'onsen'.

Ảnh hưởng của văn hóa tắm đối với xã hội Nhật Bản

Văn hóa tắm là một trong những lý do khiến Nhật Bản là một trong những quốc gia sạch sẽ nhất thế giới. Ngoài ra, 'quan hệ trần trụi' là nền tảng của ý thức bình đẳng trong xã hội Nhật Bản, và nhà tắm công cộng đã hoạt động như trung tâm cộng đồng của khu vực.

Onsen trở thành nguồn tài nguyên du lịch quan trọng của Nhật Bản, hỗ trợ kinh tế địa phương. Và việc tắm thường xuyên đóng góp vào việc duy trì sức khỏe của người Nhật.

Thách thức và tương lai trong thời hiện đại

Với sự phổ biến của bồn tắm gia đình, các nhà tắm công cộng truyền thống tiếp tục giảm. Sự lão hóa của các chủ nhà tắm và ryokan (nhà nghỉ suối nước nóng) và thiếu người kế thừa cũng là vấn đề nghiêm trọng. Các vấn đề về hình xăm, rào cản ngôn ngữ, và các thách thức khác trong việc đối phó với du khách nước ngoài.

Tuy nhiên, phong trào bảo vệ các nhà tắm và cơ sở suối nước nóng lịch sử như di sản văn hóa đang lan rộng. Giống như trào lưu sauna, thế hệ mới đang tìm thấy giá trị mới trong văn hóa tắm. Các nỗ lực phát triển văn hóa suối nước nóng cho du khách nước ngoài cũng đang tiến triển.

Kết luận: Văn hóa phong phú sinh ra từ lịch sử 1000 năm

Văn hóa tắm của Nhật Bản đã được nuôi dưỡng hơn 1000 năm. Tín ngưỡng suối nước nóng cổ đại, ảnh hưởng của Phật giáo, văn hóa nhà tắm công cộng thời Edo, truyền thống trị liệu bằng nước nóng. Tất cả những điều này kết hợp lại để hình thành văn hóa tắm phong phú hiện đại.

Văn hóa này không chỉ vượt qua hành động rửa sạch cơ thể, mà còn là sự thư giãn tinh thần, gắn kết xã hội, tôn trọng thiên nhiên, và niềm vui của cuộc sống, ăn sâu vào cuộc sống của người Nhật.

Khi đến Nhật Bản, hãy trải nghiệm văn hóa tắm với lịch sử và truyền thống lâu đời này. Đó sẽ là một trải nghiệm đặc biệt để chạm vào trái tim của Nhật Bản.